De Juliaanse kalender
(Juni 2022)
Ton Steenbakkers
Wie vanuit West-Europa een poststuk naar onder andere Rusland verstuurde voor 1918, kon tot de ontdekking komen,
dat het poststuk eerder in Rusland aankwam, dan het was verzonden. Als we de stempels moeten geloven.
Dit heeft alles te maken met het type kalender dat we hanteren.
Het apparaat dat we gebruiken om de eeuwenoude vraag van ‘welke datum het is’ te beantwoorden, staat bekend als
een kalender. De kalender die tegenwoordig over de hele wereld wordt gebruikt, staat bekend als de
Christelijke kalender of de Gregoriaanse kalender. Dit kalendersysteem nam het over van de vroegere Juliaanse
kalender die in gebruik was sinds 45 v.Chr. Tot 1582.
Juliaanse kalender
Dit is een kalender die in 46 voor Christus door Julius Cesar aan de wereld werd geïntroduceerd. Dit was een
kalender die opmerkelijk dicht bij de werkelijke lengte van een jaar lag, maar men ontdekte dat er bijna een dag
overbleef in een periode van 128 jaar. Dus tegen de tijd dat het 1582 na Chr. was, was de Juliaanse kalender
eigenlijk 10 volle dagen verschoven vanaf de feitelijke datum. Om de kalender te hervormen, introduceerde paus
Gregorius XIII in 1582 de Gregoriaanse kalender die langzaam en geleidelijk werd aangenomen door katholieke
landen over de hele wereld.
De lengte van een jaar zoals 365,25 gemeten in de Juliaanse kalender bleek later onjuist te zijn. De Juliaanse kalender zat er ongeveer 0,0078 dagen naast. Dit kwam neer op een verschil van ongeveer 11,23 minuten. De fout betekende dat de Juliaanse kalender in elke 131 jaar bijna een dag misloopt. Na vele eeuwen werd de Juliaanse kalender onnauwkeurig om de exacte seizoenen en de belangrijkste dag voor de christenen, Pasen, te berekenen. Om de Juliaanse kalender te hervormen, werd de Gregoriaanse kalender in 1582 geïntroduceerd door paus Gregorius XIII.
Wat is het verschil tussen Juliaanse en Gregoriaanse kalender?
10 dagen werden weggelaten uit de Juliaanse kalender, en de dag na 4 oktober, de dag waarop de Gregoriaanse kalender werd aangenomen, stond bekend als 15 oktober 1582.
Terwijl in de Juliaanse kalender een schrikkeljaar een jaar was dat deelbaar was door 4, werd er verklaard dat een schrikkeljaar een jaar kon zijn dat deelbaar was door 4, maar niet door 100 of een jaar dat deelbaar was door 400.
De Gregoriaanse kalender introduceerde nieuwe regels om de datum van Pasen te bepalen. Terwijl de dag vóór 25 februari werd gekozen om een extra dag toe te voegen aan een schrikkeljaar in de Juliaanse kalender, werd deze in de Gregoriaanse kalender als de dag na 28 februari beschouwd.
De meeste oosters-orthodoxe kerken gebruiken nog steeds de juliaanse kalender om de feestdagen te bepalen. Deze loopt nu (sinds 1900 en tot 2100) 13 dagen achter op de gregoriaanse kalender. Een van de gevolgen hiervan is dat het kerstfeest in Rusland op 7 januari gevierd wordt. Gregoriaans gezien; want Juliaans is het dan 25 december.
Behalve de Russisch-Orthodoxe Kerk hanteerde in het verleden ook de Russische staat de Juliaanse kalender. De Sovjet-Unie stapte pas in 1918 over op de Gregoriaanse kalender. Het verschil tussen beide kalenders was intussen tot 13 dagen opgelopen, zodat op 31 januari 1918 onmiddellijk 14 februari volgde. Doordat de Russische revolutie drie maanden voor deze hervorming plaatsgevonden had, op 25 oktober 1917, kreeg deze hervorming een vreemd gevolg: de eerste herdenking van de Oktoberrevolutie, uiteraard 365 dagen later, viel niet in oktober maar op 7 november.
Katholieken en protestanten gebruiken de Gregoriaanse kalender. Voor de Oosters-Orthodoxe Kerken wordt een onderscheid gemaakt tussen: De Orthodoxen-oude-stijl (Jeruzalem, Rusland en Servië) gebruiken de Juliaanse kalender. Deze loopt nu 13 dagen achter op onze kalender. De Orthodoxen-nieuwe-stijl (Constantinopel (nu Istanbul), Alexandrië, Antiochië, Griekenland, Cyprus, Roemenië, Polen en Bulgarije gebruiken de Gregoriaanse (westerse) kalender voor feestdagen op vaste dagen (onder meer Kerstmis en de feesten rond de jaarwisseling), maar de Juliaanse kalender voor feesten gerelateerd aan de Paascyclus. De Oriëntaals orthodoxe Kerken gebruiken uitsluitend de Juliaanse kalender.